Lòng tong là một loài cá sông, có mặt khá nhiều trong ao, mương, kênh, rạch. Ca dao Việt Nam có câu: "Con cá lòng tong ẩn bóng ăn rong. Anh đi lục tỉnh giáp vòng. Đến đây xui khiến đem lòng thương em".

Cá lòng tong tuy nhỏ con nhưng thịt hiền, ngọt và rất ngon cơm. Trước kia, sông nước miền Tây cá tôm hào sảng nên con cá này rẻ như bèo, chỉ dành cho những bếp nghèo. Bởi thế dân gian mới có câu: "Thiếp như con cá lòng tong. Đói đem kho quẹt đỡ lòng trống không". Nhưng ngày nay lòng tong lại là một thứ đặc sản, một loại cá thiên nhiên, cá sạch, hoàn toàn không bị nhiễm hóa chất, "con cá lòng tong ẩn bóng ăn rong" nên các bà nội trợ rất an tâm.

Cá lòng tong có thể chế biến thành nhiều món ngon độc đáo như nấu canh chua, kho quẹt, kho mẳn, kho mắm, chiên giòn... nhưng hấp dẫn nhất là kho tiêu. Dù làm món gì, con cá lòng tong vẫn ngon, vẫn hấp dẫn nhờ thịt mềm, ít xương, nhất là "kho tiêu bỏ mỡ bỏ hành" càng thêm đậm đà và thi vị, ăn hoài không thấy ngán.

Món cá lòng tong tuy đơn giản nhưng mỗi bà nội trợ đều có bí quyết riêng để làm cho món ăn thăng hoa. Chẳng hạn như muốn kho tiêu, các bà phải chọn cho được mớ cá còn tươi đem về cắt đuôi, bỏ đầu, móc ruột, làm sạch vẩy, để ráo rồi ướp với nước mắm hòn, tỏi phi, hành lá, đường, thêm ít thịt ba rọi độ 15 phút mới bắt đầu kho, mà phải kho bằng ơ đất mới đúng điệu. Khi kho chỉ cần giữ lửa liu riu. Trước khi nhấc ơ xuống bếp nhớ rắc tiêu lên mặt thật nhiều, đồng thời điểm xuyết thêm vài trái ớt đỏ cho bắt mắt.

Cá lòng tong kho tiêu mà ăn với gạo nàng thơm kèm thêm đĩa dưa leo, cà chua thái mỏng hoặc điểm tâm sáng với cháo mới cảm thấy ấm lòng và no bụng. Còn cá lòng tong chiên giòn hay kho mắm mà dùng trong các buổi tiệc gia đình mới thấy hết cái thú vị của loài cá nhỏ bé mà nhớ đời.

Nhớ thời ấu thơ, mỗi lần về quê chơi, lũ trẻ thường xách cần câu ra ao móc mồi quăng xuống nước, chỉ một lát sau là bắt cả chén cá. Tiếc thay, ngày nay hầu hết các kênh mương, sông rạch đều bị ô nhiễm nên cá lòng tong ngày càng khan hiếm.

ST.